Slimmer omgaan met energie en verduurzaming kerkgebouwen

Op deze pagina bieden we u een handreiking voor het verduurzamen van uw pand, met onder andere aandacht voor:

• Meten is weten.
• Top 20 besparende maatregelen.
• Het plaatsen van zonnepanelen.
• Klein beginnen
• Korting aanschaf energiebesparende producten.
• Subsidie en financieringsmogelijkheden.

Meten is weten

De eerste stap om te kunnen bepalen hoe het energieverbruik gereduceerd kan worden is het verkrijgen van inzicht in het huidige energieverbruik.

Meten is weten. Voor het echt meten en analyseren is het belangrijk om slimme gas- en elektriciteitsmeters te hebben (zie de download Slimme Meter). Wanneer u deze nog niet heeft kunt u deze bij de netbeheerder aanvragen. De meeste energieleveranciers hebben een app waarmee u veelal tot het uur exact het verbruik kunt analyseren.

De meeste energieleveranciers hebben een app waarmee u veelal tot het uur exact het verbruik kunt analyseren.

Het kan heel handig zijn om voor uw kerk een gratis account aan te maken op slimmemeterportal.nl. Via deze website kunt u het energieverbruik van uw kerk inzien. Deze site geeft gedetailleerd inzicht in het energieverbruik. Groot voordeel is ook dat de energiedata altijd beschikbaar blijft, dus ook na een overstap naar een andere energieleverancier. 

Bovendien biedt Slimmemeterportal.nl de mogelijkheid om middels het tonen van graaddagen perioden met elkaar te kunnen vergelijken waarbij de invloed van de temperatuur op het gasverbruik wordt meegenomen.

Voorbeeld:

In jaar 1 verbruikt men 1800 kubieke meter gas en waren er 2621 graaddagen. Na het nemen van energiebesparende maatregelen verbruikt men in het jaar daarna 1100 kubieke meter gas, en waren er 2483 graaddagen.

Zoals aan het aantal graaddagen te zien is was jaar 1 kouder dan jaar 2 (2621 > 2483), maar het gasverbruik in jaar 2 is verder gedaald dan te verwachten was door de hogere temperatuur. Dit verschil is dan te verklaren uit de genomen energiebesparende maatregelen en/of gedragsverandering. Ook geeft slimmemeterportal.nl goed inzicht in het Sluimerverbruik.

Het sluimerverbruik is het energieverbruik dat voortkomt uit apparaten die niet bewust, onnodig en/of altijd aanstaan. 10 watt sluimerverbruik resulteert in 90 kWh elektriciteitsverbruik per jaar. Bij een elektriciteitsprijs van €0,30 per kWh kost dat ca. €27,-. Dit is een post waar vaak relatief eenvoudig besparingen mogelijk zijn. Tevens is het op deze manier mogelijk om te achterhalen hoeveel energie benodigd is om de kerk voor de zondagsdienst op te stoken. Gegevens zijn zichtbaar vanaf het moment dat een account wordt aangemaakt en blijven altijd bewaard. Tevens is ook meetapparatuur om het verbruik per apparaat uit te lezen waardoor er een nog completer beeld ontstaat. 

Er is ook meetapparatuur om het verbruik per apparaat uit te lezen waardoor er een nog completer beeld ontstaat.

Zie voor meer informatie: Meten en analyseren - GroeneKerken Toolkit

Top 20 energiebesparende maatregelen

We hebben een top 20 samengesteld van energiebesparende maatregelen die in veel kerken relatief makkelijk toepasbaar zijn, en waarmee vaak veel energie kan worden bespaard. In hoeverre de tips toepasbaar zijn hangt af van de specifieke situatie.

1. Zet de verwarming en ventilatie alleen aan bij daadwerkelijk gebruik van het gebouw(deel).
2. Zet de verwarming al af halverwege een kerkdienst of andere bijeenkomst. Je kunt gemakkelijk proefondervindelijk vaststellen wat nog comfortabel is.
3. Controleer regelmatig de waterdruk van de cv-ketel en zorg dat die zich tussen de 1,5 en 2 bar bevindt, een te lage waterdruk is niet goed voor de cv-installatie en resulteert in hoger gasverbruik.
4. De ketel en radiatoren dienen waterzijdig en met juiste temperatuur ingeregeld te zijn. Dat is inregelwerk voor een installateur. Het instellen van de radiatoren heet 'waterzijdig inregelen'. Hierna stroomt door alle radiatoren precies de hoeveelheid warm water die nodig is om de ruimte goed te verwarmen. Bij vloerverwarming kan in veel gevallen elektriciteit bespaard worden door een pompschakelaar te installeren. Die zorgt ervoor dat de vloerverwarmingspomp niet 24/7 draait, maar alleen als er warmtevraag is.
5. Door verwarmingsbuizen die door onverwarmde ruimtes lopen te isoleren wordt het warmteverlies beperkt en is dus minder energie nodig voor verwarming.
6. Gebruik radiatorfolie achter radiatoren en convectoren.
7. Zorg voor voldoende ventilatie. Daarmee zorgt u voor schone lucht en kunt u de luchtvochtigheid reguleren.
8. Begin in kerken met radiatoren pas met het opstoken van de kerk op zondagochtend. Bij aanvang van de dienst is de kerk misschien nog niet helemaal op temperatuur, maar door de stralingswarmte die de radiatoren afgeven voelt het al gauw behaaglijk. Dit kan alleen in kerken waarbij de verwarmingscapaciteit voldoende is om de kerk relatief snel op te stoken.
9. Let op de minimum temperatuur/ luchtvochtigheidseisen voor bijvoorbeeld orgel en bijzondere panelen. Ook voor een monumentaal orgel is een lagere basistemperatuur nooit een probleem. Zorg voor minder schommelingen en een wat hogere relatieve luchtvochtigheid, zie voor meer informatie: Kerkorgels en binnenklimaat | Publicatie | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
10. Zet de verwarming lager en gebruik warmtedekens of kussens (van STOOV bijvoorbeeld). Met STOOV valt als kerk op de prijs te onderhandelen. Er zitten zes kussens in een oplaadbak (kosten ca. €90,-). Opladen duurt zes tot zeven uur, een kussen blijft twee tot drie uur warm.
11. Gebruik infrarood of kerkbankverwarming om te verwarmen. De beste oplossing voor uw situatie is o.a. afhankelijk van de grootte van de ruimte en van het soort infrarood. Laat u daarom heel goed adviseren als u grotere ruimtes op deze manier wilt verwarmen. In sommige gevallen kan infrarood in kerken worden ingezet als hoofdverwarming waardoor de kerk dus gasloos kan worden.
12. Kleed u warm aan of neem een dekentje of plaid mee.
13. Gebruik voor kleinere groepen een bijzaal.
14. Werk samen met andere kerken in uw woonplaats: elke zondag wordt één van de kerken verwarmd, in de andere kerken wordt mensen gevraagd zich warm aan te kleden en/of een dekentje mee te nemen.
15. Sluit zoveel mogelijk de (buiten)deuren. Steeds openen en sluiten is beter (hoe gastvrij het ook is om de kerkdeur open te laten staan).
16. Maak gebruik van gordijnen. Om kleinere ruimtes te creëren, eventueel combinatie met lokale verwarming zoals infrarood.
17. Dicht kieren en naden om de warmte binnen te houden.
18. Gebruik LED verlichting.
19. Vervang oude koelkasten en diepvriezers voor energiezuinige exemplaren.
20. Stel de prijzen voor verhuur bij: reken de verhoogde prijzen door aan de gebruiker.

Klein beginnen

Als u gaat beginnen met verduurzamen, begin dan gemakkelijk (wat is de kleinste eerste stap?):

• Neem eerst stappen die u gemakkelijk kunt zetten.
• Probeer het zo te doen dat het leuk is en blijft.
• Laat de kerkleden zien wat u doet.
• Neem de leden mee en vraag wat zij denken dat u (en zijzelf) zouden kunnen doen. Zo betrekt u de kerkleden bij het samen zuiniger zijn en krijgt u draagvlak voor wat je (met elkaar) doorvoert.

Het plaatsen van zonnepanelen

Met zonnepanelen kunnen kerken veel voorzien in hun eigen energievoorziening. Omdat het energieverbruik doorgaans vrij laag is zijn vaak maar weinig panelen nodig.

De totale prijs voor een zonnestroomsysteem op een hellend dak, inclusief installatie ligt medio 2024 tussen € 1,15 en € 1,50 per Wattpiek, o.a. afhankelijk van het totale vermogen en de oriëntatie van het systeem. In Nederland levert een gemiddeld zonnestroomsysteem per Wp een hoeveelheid elektriciteit van 0,95 kWh per jaar.

Zie voor informatie over het plaatsen van zonnepanelen op kerkgebouwen:  Investeer in zonnepanelen - GroeneKerken Toolkit

Korting op de aanschaf van energiebesparende maatregelen

Veel energiebesparende producten zoals radiatorfolie, tochtstrippen en Ledverlichting zijn eenvoudig zelf aan te schaffen en te plaatsen. Via de webshop Bespaarbazaar.nl kan iedereen met een KlimOp-advies 20% korting krijgen. Vul daarvoor bij het afrekenen de kortingscode klimop23 in.

Subsidie en financieringsmogelijkheden

Voor monumentale panden is het mogelijk om energiebesparende maatregelen te financieren middels een zeer voordelige duurzame monumentenlening bij het Restauratiefonds. 

De stichting ERM (Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg) heeft de folder verduurzaming van monumentale kerkgebouwen uitgebracht. In deze folder staan handige algemeen toepasbare tips. Tevens bevat de folder goede handvatten voor de verduurzaming van monumentale kerkgebouwen.

De website van De VBMK (vereniging beheerders monumentale kerkgebouwen) bevat een pagina met veel links naar relevante informatie voor het verduurzamen van monumentale kerkgebouwen.

Als ingrijpendere energiebesparingsmogelijkheden zoals isolatie van uw kerkgebouw voor u interessant kunnen zijn staat daarover meer informatie in het energieadvies dat voor uw kerkgebouw is opgesteld.

Globaal is bij het isoleren van het gewelf/de zolder een energiebesparing van 35% realiseerbaar. Het aanbrengen van vloerisolatie resulteert in een energiebesparing van ca. 5%. Met isolatieglas kan ca. 25% energie worden bespaard en met gevelisolatie ca. 20%. De exacte besparingen zijn uiteraard afhankelijk van het type gebouw, de gebruiksfrequentie en hoe er met energie wordt omgegaan.

Heeft u behoefte aan ondersteuning bij de uitvoering van verduurzamingsmaatregelen, bijvoorbeeld bij het bepalen van de beste verduurzamingsoplossing en/of materiaalkeuze, het opvragen en/of beoordelen van offertes, subsidie- en financieringsmogelijkheden of hebt u andere vragen, neem dan gerust contact op met de projectleiding van KlimOp, via klimop@fryslan.frl of 06 - 31 67 57 06. Wij helpen u graag.