Fraach en antwurd Dongeradielen
Algemien
Wêr kin ik ynformaasje fine oer Gebietsûntwikkeling Dongeradielen?
Ynformaasje oer it projekt is te finen op Gebietsûntwikkeling Dongeradielen | Fryslân. Hjir wurdt nije ynformaasje pleatst sadree 't dy beskikber is. Dêrneist kinne jo fia de mail provincie@fryslan.frl en / of telefoanysk (058 - 292 59 25) fragen stelle
Wat is de relaasje fan Gebietsûntwikkeling Dongeradielen mei de oare gebietsprosessen yn de regio lykas Holwert oan See, Koehoal-Lauwersmar, omjouwingsproses Ternaard?
De plangebieten fan de prosessen/projekten oerlaapje foar in part mei Dongeradielen. Der wurdt ek foar in part wurke oan deselde tema's. We meitsje ôfspraken hoe 't we mei dizze oerlap omgean.
Wat is de relaasje mei it Frysk Programma Lanlik Gebiet (FPLG )?
Yn it Frysk Programma Landelijk Gebied, ôfkoarte FPLG, wurket Fryslân oan de takomst fan it Fryske lanlike gebiet. It FPLG is de Fryske ynfolling fan it Nasjonaal Programma Lanlik Gebiet (NPLG ). It FPLG is noch net klear. Sadree ’t it fêststeld is, foarmet it in wichtich útgongspunt foar gebietsûntjouwingen lykas yn de Dongeradielen.
Op hokker wize kin ik meitinke en reagearje op de plannen?
Wy organisearje geregeld ynformaasjejûnen. Dizze binne iepenbier en foar elkenien tagonklik. De gebietskommisje presintearret dêr syn útstellen foar it gebietsplan, om sa fan jo te hearren wat jo dêrfan fine. Wy benaderje agrariërs yn it gebiet mei in fragelist, bygelyks om fan harren te hearren hokker knyppunten sy ûnderfine en hokker ideeën foar oplossingen der binne. Fierder sille wy yn petear mei doarpsbelangen oer de helberens fan winsken dy 't yn de doarpen libje en faaks yn dit gebietsproses (fierder) ûndersocht wurde kinne yn gearhing mei de opjefte it wettersysteem te werstellen. Ek steane we iepen foar petearen mei yndividuën.
Hawwe jo ideeën foar de opjefte dêr 't dizze gebietskommisje foar stiet? Dan kinne jo kontakt opnimme mei de projektorganisaasje fia provincie@fryslan.frl en / of telefoanysk (058 - 292 59 25 ).
It ûntwerp-gebietsplan wurdt noch formeel op besjen lein. Jo hawwe dan de gelegenheid om in sjenswize yn te tsjinjen. Nei ferwachting sil dat yn de rin fan 2024 wêze.
Wettersysteem
Wat is it wettersysteem Dongeradielen?
In wettersysteem is in gearhingjend stelsel fan oerflaktewetter en grûnwetter. It wettersysteem Dongeradielen is ien fan de grutste polders fan Fryslân. It gebiet wurdt troch in keardaam by Wetsens skieden yn twa grutte peilgebieten. Neist dizze grutte peilgebieten is der in tal ûnderbemeallen foar de leechlizzende gebieten (lykas de Kolken en Jouswierpolder) en opmalingen foar de hegere gebieten. De Súd Ie is de wichtichste wettergong yn it gebiet. Fia it gemaal Dongeradielen kin oertallich reinwetter ôffierd wurde nei de Lauwersmar. Yn drûge perioaden kin wetter út de boezem wei ynlitten wurde yn it systeem.
Wat is it effekt fan boaiemdelgong troch gaswinning op it wettersysteem?
As de boaiem sakket en de wetterpeilen yn ferliking mei NAP lyk bliuwe, dan is der minder romte yn it wettersysteem om wetter te bergjen. Dat kin (lokaal) earder of mear ta wetteroerlêst liede by (fûle) rein. It belied fan Wetterskip Fryslân is om peilen net te ferleegjen, omdat ferleging fan peilen fersilting ferhastigje kin.
Boaiemdelgong liedt der ek ta dat de ûntwetteringsdjipte (de ôfstân tusken grûnwetter en meanfjild) ôfnimt. Hjirtroch nimt it risiko op natuerskea ta. Op guon stikken lân, dy 't eins in wat hegere wetterstân brûke kinne soene foar it lângebrûk, kin it ôfnimmen fan de ûntwetteringsdjipte krekt posityf wêze, om drûchte tsjin te gean.
Fierder funksjonearje guon ‘keunstwurken’ (lykas stuwen en dûkers) net goed mear, omdat dy mei sakje mei de boaiem.
Fersâlting is ek sûnder boaiemdelgong yn it gebiet oan de oarder. Troch it sakjen fan de boaiem wurdt de ôfstân tusken de woartelsône fan gewaaksen en it brakke grûnwetter lytser. Hjirtroch kin boaiemdelgong fersnelje.
Wat is it effekt fan klimaatferoaring op it wettersysteem?
Troch klimaatferoaring giet de seespegel omheech. Hjirtroch nimt sâlte kwel ta en dêrmei it risiko op fersilting fan it grûn - en oerflaktewetter.
Troch klimaatferoaring nimt ek it risiko op (langduorjende) drûchte ta. Hjirtroch komt de beskikberens fan swiet wetter ûnder druk te stean. By in tekoart oan swiet wetter, lûkt de grins tusken swiet en sâlt grûnwetter op en nimt it risiko op fersilting ta. Troch klimaatferoaring komme pykbuien hieltyd faker foar en wurde dizze ekstremer. Hjirtroch kin der wetteroerlêst ûntstean omdat it wettersysteem net genôch bergingskapasiteit hat om dizze grutte hoemannichten wetter yn koarte tiid opfange te kinnen.
Hoe wurdt de skea oan it wettersysteem hersteld of kompensearre?
De gebietskommisje Dongeradielen hat de opdracht krigen om in plan te meitsjen mei dêryn konkrete maatregels om skea oan it wettersysteem troch boaiemdelgong te herstellen of te kompensearjen. Se docht dit mei de streek. Op hokker wize de skea hersteld / kompensearre wurdt, is op dit stuit noch net dúdlik; it plan moat noch makke wurde.
Boaiemdelgong
Hoefolle boaiemdelgong troch gaswinning ferwachte wurdt en hoefolle is der no al optreden?
NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) makket alle fiif jier in prognoaze fan de totaal te ferwachtsjen boaiemdelgong as gefolch fan gaswinning. Dizze prognoaze is opnommen yn it Statusrapport 2020. Yn de prognoazes binne de effekten fan de winningen yn de ferskate gasfjilden kombinearre. Op it djipste punt, tichteby Eanjum, sakket de boaiem nei ferwachting yn totaal 20 sm. (fan start gaswinning yn 1997 oant 2050).
De wier optreden boaiemdelgong wurdt metten. De resultaten dêrfan wurde ek opnaam yn it Statusrapport. De meast resinte mjittingen dêr 't oer rapportearre is, binne dien yn 2018. Op dat stuit wie de boaiem op it djipste punt 12 sm sakke.
Hoe en troch wa wurdt boaiemdelgong metten troch gaswinning?
NAM moat sels de troch de gaswinning feroarsake grûndelgong mjitte en der foar soargje dat dy de yn de fergunning fêstleine grins net te bûten giet. It Staatstoezicht op de Mijnen hâldt dêr tafersjoch op en kin yngripe by oerskriedingen.
NAM mjit de boaiemdelgong mei satelliten (InSAR) en GPS. Elke 12 dagen wurdt in InSAR mjitting dien. Dêrneist wurdt de boaiemdelgong permanint metten op in tal GPS-punten yn it plangebiet. Ien kear yn de 5 jier wurde de mjitgegevens ferwurke yn in Statusrapport. It lêste Statusrapport is publisearre yn 2020; yn 2025 ferskynt it neikommende.
De mjitjûn wurde ek publisearre op NLOG.
Is de boaiemdelgong yn dit gebiet allinnich ûntstien troch gaswinning?
De measte boaiemdelgong yn dizze regio komt op dit stuit troch gaswinning. Dêrneist sakket it meanfjild pleatslik troch natuerlike prosessen, lykas it ynklinken fan klaaigrûnen en feanoksidaasje. Yn it ferline wie der ek boaiemdelgong troch minsklik hanneljen, lykas it ôfgraven fan fean foar sâltwinning en it ôfgraven fan klaai foar de bakstienyndustry. Ek binne der in soad terpen ôfgroeven. No is dat net mear oan de oarder.
Krije de gebieten om it wettersysteem Dongeradielen hinne ek te meitsjen mei de gefolgen fan de gaswinning yn dit gebiet?
Ek súd en east fan it plangebiet fan de gebietskommisje Dongeradielen is noch sprake fan beheinde boaiemdelgong feroarsake troch gaswinning út it gebiet wei. Besuden is der ek sprake fan oerlape mei winningen út it Tytsjerksteradiel fjild. Yn it noardwestlik part fan Grins is ek sprake fan in beheinde ynfloed. Ofhanneling fan eventuele skea yn dizze gebieten giet net fia it gebietsproses Dongeradielen mar streekrjocht fia de Commissie Bodemdaling Aardgaswinning Fryslân. Wol is it sa dat ynstruminten dy 't ûntwikkele wurde binnen it gebietsproses Dongeradielen mooglik ynset wurde kinne by skeaôfhanneling yn de oangrinzjende gebieten.
De krûpromte ûnder myn wenning rint hieltyd faker fol mei wetter. Komt dit troch de boaiemdelgong?
As it hûs yn it boaiemdelgongsgebiet leit, kin de drûchlizzing troch de boaiemdelgong noch fierder ôfnimme. As de drûchlizzing al beheind wie, kin dit liede ta wetter yn de krûpromte. Wetter yn de krûpromte kin ek oare oarsaken hawwe, lykas oermjittige reinfal yn kombinaasje mei in (fer)slechte(rde) ôfwettering, feroaringen rûnom de wenning (bygelyks de oanlis fan fluorring mei in sânbêd of de oanlis fan kabels nei de wenning) of yn de omjouwing fan de wenning (lykas bygelyks it oanpassen fan de riolearring en peiloanpassing).
Sâltich wurden
Wat is fersilting en wannear liedt dit ta problemen?
Fersâlting is in proses wêrby 't sâltgehaltes yn it grûn - of oerflaktewetter tanimme. Der is al hiel lang sprake fan fersilting yn Dongeradielen. Yn hoefier 't it sâlter wurden liedt ta problemen, is ôfhinklik fan lokale omstannichheden lykas grûnwetterpeil en grûngebrûk.
Fersâlting oerflaktewetter
It sâlter wurden fan it oerflaktewetter liedt allinnich ta problemen as it wetter brûkt wurdt foar it bereinen fan gewaaksen of as drinkwetter foar fee. De mjitte dêr 't bereining mei sâlt wetter ta skea yn liedt, is ôfhinklik fan de gefoeligens fan it gewaaks. It wetterskip besiket mei trochspielen it sâltgehalte fan de haadwettergongen sa leech mooglik te hâlden. Dit slagget net oeral en mei allinnich as der foldwaande wetterfoarried yn de Iselmar is.
Fersâlting yn grûnwetter
Yn it gebiet Dongeradielen is oeral op lytse djipte sâlt grûnwetter oanwêzich. Dit is ek de oarsaak fan it ferhege sâltgehalte yn it oerflaktewetter. De djipte dêr 't sâlt grûnwetter op oanwêzich is, kin sterk fariearje.
Boppe it sâlte grûnwetter is meastal swiet grûnwetter oanwêzich, dat oanfolle wurdt mei reinwetter. Yn gebieten dêr 't dy swietwetterlaach sa tin is dat dy yn de rin fan de simmer ferdwynt troch ferdamping, is sprake fan fersilting. It sâlte grûnwetter kin dan, holpen troch de saneamde capillaire wurking, de woartelsône berikke.
Wat is it effekt fan klimaatferoaring en boaiemdelgong op fersilting?
Wat wy wis witte is dat de fersilting tanimt troch klimaatferoaring.
Troch seespegelstiging nimt de druk yn it grûnwetter (kweldruk) ta, wêrtroch 't mear sâlt wetter nei boppen streame kin. Yn de ûndersteande figuer is de kweldruk as Boromir werjûn. Troch de kweldruk nimt de kâns dat it sâlte wetter de woartelsône berikt ta en dus ek de kâns op sâltskea.
Troch hegere temperatueren en langere perioaden fan drûchte ferdampt der mear wetter. Hjirtroch nimt de kâns op it ferdwinen fan de swietwetterlins ek ta, mei in grutter risiko op sâltskea.
Fierder nimt de kâns op wettertekoart yn de Iselmar ta troch langduorjende drûge perioaden en minder oanfier út de Ryn. By wettertekoart yn de Iselmar meie de sleatten yn Fryslân net mear trochspield wurde tsjin fersilting.
Troch boaiemdelgong as gefolch fan gaswinning kin it sâlter wurden fersterke wurde: de ôfstân fan de woartelsône nei sâlt grûnwetter nimt (by lykbliuwende wetterpeilen) nammentlik ôf. Dit effekt spilet fansels allinnich yn it boaiemdelgongsgebiet – en is dêr it sterkst dêr ’t de boaiemdelgong it grutst is. It is noch net dúdlik hoe grut oft de bydrage op it sâlter wurden is en oft it signifikant bydraacht oan it fersiltingsprobleem.
Wa hâldt it tafersjoch op en mjit op dit stuit it sâlter wurden?
Wetterskip Fryslân is yn Fryslân ferantwurdlik foar it trochspielen fan sleatten mei swiet wetter út de Iselmar. It wetterskip besiket it sleatswetter foldwaande swiet te hâlden en mjit de sâltgehaltes geregeld. De resultaten fan dy mjittingen stean op de gloridekaart fan Wetterskip Fryslân.
Fersâlting yn perselen wurdt net sintraal metten. It is de ferantwurdlikheid fan de grûneigener om it sâlter wurden te mjitten en eventueel maatregels te nimmen. It wetterskip is wol partner yn projekten dy 't dêrby stypje, lykas Boeren Meten Water. Ek is it wetterskip partner yn projekt Freshem-NL dat yn 2024 foar hiel Nederlân de fersilting yn de ûndergrûn yn kaart bringe wol.
Wat docht it wetterskip en de gebietskommisje tsjin it sâlter wurden fan de grûn?
It wetterskip lit swiet wetter it gebiet yn fanút de Iselmar. Fia de Fryske boezem komt it wetter telâne yn wettersysteem Dongeradielen. Fia wetterynlitten en pompen spielt it wetterskip de sleatten en kanalen troch en wurde de sâltkonsintraasjes foldwaande leech hâlden. Dizze trochspieling mei allinnich as der foldwaande swietwetter yn de Iselmar oanwêzich is.
Yn it gebietsproses Dongeradielen wurdt ûndersocht hokker maatregels mooglik troffen wurde kinne om fersilting fierder tsjin te gean. Op plakken dêr 't boaiemdelgong troch gaswinning in rol spilet, komt de gebietskommisje mei konkrete foarstellen om de effekten hjirfan te kompensearjen of te werstellen.
Fierder
Ik haw no al in maatskiplik idee / winsk. Hoe kin ik dit yntsjinje?
Jo kinne kontakt opnimme mei de projektorganisaasje fia provincie provincie@fryslan.frl en / of telefoanysk (058 - 292 59 25 ). Wy sille graach mei jo yn petear.
Ik wenje yn it plangebiet en haw skea oan myn hûs en / of bygebouwen. Ik tink dat dit komt troch ierdgaswinning. By wa kin ik terjochte?
Jo kinne yn dat gefal terjochte by de Commissie Mijnbouwschade.